“Fiziksel farklılıkları nedeniyle psikolojik ve sosyal zorluklar yaşayan kardeşlerimizle çalışma fırsatı bulduk”

Başta çocuklar olmak üzere Türkiye’de parmak ve el deformasyonu nedeniyle proteze ulaşamayanlara destek olmak amacıyla kurulan Robotel Derneği’nin kurucu başkanı Zeynep Karagöz ile son dönem çalışmaları ve sosyal fayda odaklı güncel projeleri üzerine keyifli bir sohbet gerçekleştirdik.

Sizinle pandemiden önce video röportaj yapmış ve Robotel’e dair genel bir sohbet gerçekleştirmiştik. Öncelikle bu röportajı kaçırmış olanlar için Robotel Derneği olarak neler yaptığınızdan kısaca bahseder misiniz?

Kısaca bahsetmek gerekirse, Robotel Türkiye el ve parmak protezi ihtiyacı duyan bireylere, özellikle çocuklara kişiye özel ölçü ve niteliklerde üç boyutlu yazıcılarla üretilmiş, ekonomik ve kullanılabilir mekanik ellerin ücretsiz paylaşıldığı bir platform. 2014 yılında bir sosyal sorumluluk projesi olarak başladık ve 2017 itibariyle de resmi bir Sivil Toplum Kurumu olduk.

Derneğin amacı öncelikle çocuklar başta olmak üzere Türkiye’de parmak ve el deformasyonu nedeniyle proteze ulaşamayan veya kullanamayanlara destek vermek. Kardeşlerimiz protez alabilecek yaşa gelene kadar kaslarının erimemesi, sağ ve sol beyinlerinin sağlıklı gelişimi ve de sosyal ve duygusal gelişimlerine katkısı olması amacıyla Robotel yapıyoruz. Ama işimizin özü teknoloji ve tasarımı gönülden, insan odaklı kullanarak sosyal fayda sağlamak.

Üç boyutlu yazıcıdan çıkan Roboteller aslında mekanik. Yani bilek veya dirsek ekleminin hareketiyle parmaklar kavrama yapıyor. Kısaca Roboteller çok kullanışlı; çünkü hem ucuz hem fonksiyonel. Ancak özellikle protez çağına gelene kadar çocuklara hayat kalitelerini büyük oranda yükseltecek bir çözüm sunuyor.

Geçen bu süre boyunca Robotel Derneği neler yaptı? Özellikle 2020 yılında hayata geçirdiğiniz Robotel Zekâ Küpü Projesi’ni biraz anlatır mısınız?

Öncelikle COVID-19 ilk ortaya çıktığında, şoku atlatır atlatmaz konuya biz de her sorumlu yurttaş gibi ne yapabiliriz diye baktık. Bir yandan bilgi kirliliğinin arasında doğru ve teyit edilmiş veriye ulaşmaya çalışarak bunları paylaştık; bir yandan gönüllü dostlara da ulaşarak maske, siperlik gibi ihtiyaç olan malzemelerden ürettik. Bir yandan da doktor gönüllülerimizle acil durumlarda hasta ve sağlık personelinin dalış maskelerini solunum maskesi olarak kullanabilmeleri için çalışmalar yaptık; üç boyutlu yazıcı ile parçalar üretip sağlık kurumlarına bağışladık. 2020 yılında gururla bahsettiğimiz projelerden biri Turkcell desteğiyle gerçekleşen ve Erzurum Bilsem sınıflarından biriyle yaptığımız Robotel Zekâ Küpü Projesi oldu. Birkaç hafta boyunca uzaktan Robotel eğitimleri verdiğimiz sınıfı yaz başında ziyarete gittik ve yüz yüze bir montaj atölyesi gerçekleştirdik. Bu sırada Milli Eğitim Bakanlığı’nın desteği ile tüm BİLSEM ailesine de Robotel Türkiye ile ilgili bir seminer verme fırsatımız oldu. Yaz sonu ve 2021-2022 okul yılı başında iki adet Robotel test elini tamamlayan liseli arkadaşlarımızı Giresun’dan bir vaka ile eşleştirdik. Ölçü alımından modellemeye, baskıdan montaja hepsini öğretmenleri liderliğinde tamamladılar.

Proje ile ilgili video:

Çocukların çocuklara Robotel yaptığı bir dünyanın ilk adımı olarak gördüğümüz bu proje bir sonraki adıma geçmek için hepimize motivasyon oldu. Şimdi de Turkcell içinde kurumsal bir destek ekibiyle bekleyen kardeşlerimize el yapma işine girişiyoruz. Böylece uzun zamandır bekleyen ailelere daha hızlı ulaşmayı umuyoruz. Ayrıca bu vesileyle daha geniş bir platformda daha çok ses getirmeyi, gönüllü ve destekleri de çoğaltarak daha çok çocuğa ulaşmayı hedefliyoruz.

Pandemi şartlarında çalışmalarınız çok aksadı mı?

Tüm gönüllülük çalışmaları gibi Robotel uygulamaları da pandemi nedeniyle çok aksadı. Maalesef ne gönüllüler bir araya gelebildi ne de aileler ile buluşabildik. Üstelik cihazlara ve malzemelere erişimimiz de kısıtlandı. Bizler de atölyemizi verimli kullanamadık; hatta cihazların bir kısmını evlere dağıtarak çalıştık. Bu süre boyunca bekleyen sayısı arttı ve maalesef yeterince çocuğa ulaşamadık.

Ancak bu zorlu süreçten biz de birtakım kazanımlarla çıktık. Öncelikli olarak Robotel eğitim süreçlerinin çoğunu dijitale taşıma fırsatını yakaladık. Dijital platformları daha verimli kullanarak daha çok kişiye ulaşma imkânı bulduk. Bir süredir aksattığımız dokümantasyon ve belgeleme işlerimize zaman ayırdık ve elbette en akut dönemde pandemiye destek için kolları sıvadık.

Robotel Derneği’nin artık yeni bir yeri var. Bize biraz da bu yeni yerinizden ve bu mekânda gerçekleştirmeyi düşündüğünüz etkinliklerden bahseder misiniz?

Robotel Türkiye gönüllüleri yurt geneline dağılmış olsa da dernek merkezimiz İstanbul’da. Hatta pek çok kişiyle aylık Robotel buluşmalarında 4. Levent’teki atölyemizde bir araya gelme fırsatı bulduk. Bununla birlikte uzun süre İzmir ve Ankara’da da buluşmalar organize ettik. Ancak pandemiyle birlikte yüz yüze toplantılar askıya alındı ve bizler de uzaktan çalışmaya devam ettik. Ama artık yeni normalle azar azar da olsa kavuşma zamanı. Üstelik bu kez daha ulaşılabilir, daha rahat bir yere kavuşuyoruz. Sapphire Çarşı yönetiminin desteğiyle artık 4. Levent metro çıkışında yer alan AVM’nin içinde yerimiz var. Maker Çocuk & Maker Atölye ile birlikte burada hem gönüllü hem profesyonel çalışmalara devam ederken bir yandan da daha erişilebilir bir mekâna kavuşmanın mutluluğunu yaşıyoruz.

İlk buluşmalarımızı burada yapmaya başladık ama herkesin sağlığını da gözeterek nispeten seyreltilmiş gruplarla bir araya geliyoruz. Mesela geçtiğimiz günlerde ilk çocuk vakamız olan Yağmur kardeşimizin yeni elinin ölçüsünü aldığımız buluşmada kendisini Robotel Elçisi ilan ettik. 24 Nisan Pazar günü hem çocuklarımızın bayramını kutladık hem de birkaç kardeşimize yeni Robotel teslimlerini yaptık. Bu buluşmaları gönüllü ve destekçilerimizle bir araya gelmek için de kullanıyoruz. Önümüzdeki günlerde yine gönüllü ve aile buluşmaları ile tematik etkinlikler de yapmak istiyoruz.

Robotel ihtiyacı olan çocuklar size nasıl ulaşabilirler? Bu çocuklar arasında nasıl bir önceliklendirme yapıyorsunuz?

Robotel ihtiyacı olan çocuklar bize www.robotel.org adresinden ulaşabilirler. Ailelerimizden burada yer alan talep formunu doldurarak başvuru yapmalarını rica ediyoruz. Formda iletişim bilgileriyle birlikte birkaç temel bilgi alıyoruz ve ailelerimize başvuru sırasına göre dönüş sağlıyoruz.

Çocuk gelişim uzmanı doktor gönüllülerimizin tavsiyesiyle, başvuru yapan çocuklar arasında ancak beş buçuk yaş itibariyle Robotel yapabiliyoruz. Daha küçük kardeşlerimizden beklemelerini ve yaşı geldiğinde tekrar bizimle irtibata geçmelerini rica ediyoruz. Bir de bazı vakaların anatomik özellikleri nedeniyle yapımı daha zor olabiliyor. Bu nedenle başlangıç aynı anda yapılsa dahi teslim süreleri uzayabiliyor.

Aslında yetişkinler yani 18 yaşını doldurmuş bireyler için de Robotel yapabiliyoruz. Ama burada çocukların proteze erişimi hiç olmadığından onları önceliklendirdiğimizin altını çiziyoruz. Buna ek olarak Robotel’in yetişkinlerde estetik ve komplike hareket beklentilerini de karşılamayacak bir sistem olduğunu vurguluyoruz.

Kurumlarla birlikte ne gibi işbirlikleri gerçekleştiriyorsunuz? Maddi desteğin yanı sıra çalışanların da süreçlerinize dahil olması mümkün oluyor mu?

İşbirliği bizim için kritik bir konu. Sivil Toplum Örgütleri olarak sadece bağışlarla ayakta kalmanın sürdürülebilirlik açısından çok zor tarafları var. Bunun için “sosyal fayda için teknoloji” temalı eğitimler ya da etkinlikler düzenleyerek kurumlarla ortak projelere imza atmayı tercih ediyoruz.

Bir Robotel yapımında yer alan süreçler bu projede yer alan bireylerin ve takımların multi disipliner ve çok yönlü olmasına, verimli ve faydalı olmak adına birlikte çalışmasına bağlı oluyor. Bu anlamda gerçek bir takım çalışması örneği oluşturuyor. İletişim becerilerinden veri analizine, tasarım süreçlerinden el becerilerine, teknoloji okuryazarlığından problem çözmeye kadar çeşitli alanlarda yetkinlik kazandıran bir süreç. Bu anlamda Robotel ile ilgili etkinlik, eğitim ve takım çalışmalarıyla kurumlar çalışanlarını ve dolayısıyla kurumlarını geliştirme fırsatı buluyor; üstelik gerçek bir etki yaratma motivasyonuyla.

Ayrıca farkındalık çalışmaları, atölyeler, buluşmalarla daha fazla kişiye dokunmak için çalışıyoruz. Robotel sayesinde fiziksel farklılıkları nedeniyle sadece yaşamsal değil psikolojik ve sosyal zorluklar yaşayan kardeşlerimizle çalışma fırsatı bulduk. Farklılıklarımız, bunlarla yaşamak, kabul görmek ve toplumun bir parçası olmak adına da bir misyonumuz var artık. Bu farkındalığı paylaşarak da çoğaltmak istiyoruz.

Geleceğe dair hedefleriniz neler? Robotel Türkiye’yi uzun vadede nerede hayal ediyorsunuz?

Elbette en önemli hedefimiz Türkiye’de Robotel’e ihtiyaç duyan bireylerin kalmaması. Türkiye’de ABS ve travma sebepli el ve parmak deformasyonu olup proteze ihtiyaç duyan çocukların sayısını tam bilemiyoruz. Bu konuda araştırma yapmak bile başlı başına bir proje. Ancak elimizdeki verilerden hareket ederek 2 bin ila 15 bin arası olduğunu varsayabiliriz. Buna her yıl doğan 1 milyon kadar bebekten yaklaşık 100 daha ekleneceğini de düşünmeliyiz.  Birincil hedefimiz bu kardeşlerimize Robotel yapmak ve bunları her yıl yenilemek. Daha sonra mevcut ailelerin ihtiyaçları tamamlandığında sadece yeni doğanlar için Robotel yapımı ve her yıl bunun yenilenmesiyle (5-18 yaş arası) yine yılda bin 500’e yakın el yapılması gerekecektir.

Hedeflerimizden biri de bireysel gönüllü ağının tüm Türkiye’yi kapsayan aktif ve sürdürülebilir bir modelle çalışmasını sağlamak ve kurumsal desteklerle Robotel Türkiye projesini genişleterek daha çok ihtiyaç sahibine ulaşmak. Hayalimiz birgün her çocuğun Robotel’e erişimi olduğu, ihtiyacı olduğunda kolaylıkla ve istediği şekilde bir ele ulaşabileceği bir sistem oturtmak ve yaygınlaştırmak. Hatta mümkünse kendi tasarımlarını yapabilmelerini sağlamak.

Uzun vadede nihai hedefimiz ise sadece Robotel değil her türlü sosyal fayda için teknoloji kullanımını kapsayan, bunun için farkındalık, eğitim, gönüllülük ve kaynak desteği sağlayan geniş bir çatı kurum haline gelmek. Üç boyutlu yazıcıların yanı sıra yazılım, robotik, tasarım gibi ve çok daha fazlasını, yani teknolojinin her yönünü, sürdürülebilir yöntemlerle, sosyal fayda amaçlı kullanma konusunda rehber kurum olmayı amaçlıyoruz.