Bilim insanları Susumu Kitagawa, Richard Robson ve Omar Yaghi, moleküler düzeyde yeni bir yapı türü geliştirerek, iklim değişikliğiyle mücadele ve tatlı su eksikliği gibi küresel sorunların çözümüne katkı sağlayabilecek malzemeler yaratmaları nedeniyle 2025 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü. Üç bilim insanı, metal-organik kafes (MOF) adı verilen, gazların ve diğer kimyasalların içinden geçebildiği geniş gözenekli yapılara
Bilim insanları Susumu Kitagawa, Richard Robson ve Omar Yaghi, moleküler düzeyde yeni bir yapı türü geliştirerek, iklim değişikliğiyle mücadele ve tatlı su eksikliği gibi küresel sorunların çözümüne katkı sağlayabilecek malzemeler yaratmaları nedeniyle 2025 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü.
Üç bilim insanı, metal-organik kafes (MOF) adı verilen, gazların ve diğer kimyasalların içinden geçebildiği geniş gözenekli yapılara sahip moleküler sistemler geliştirdi. Bu malzemeler, çöl havasından su elde etmek, karbondioksiti yakalamak veya zehirli gazları depolamak gibi uygulamalarda kullanılabiliyor.
Ödül komitesi, bu malzemelerin “benzeri görülmemiş özelliklerinden” bahsederek, bazı MOF’ların olağanüstü geniş bir yüzey alanına sahip olduğunu belirtti.
Nobel Kimya Komitesi üyesi Olof Ramström, bu durumu şöyle açıkladı:
“Bu tür malzemelerden az bir miktar bile adeta Harry Potter’daki Hermione’nin çantasına benziyor. Küçücük bir hacimde devasa miktarda gaz depolayabiliyor.’’
‘Sonsuz kimyasallar’ ile mücadelede kullanılabilir
Yüz yılı aşkın geçmişe sahip Nobel Kimya Ödülü, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından veriliyor. Bu yılın birincisi seçilen üç bilim insanı 11 milyon İsveç kronu (yaklaşık 1,2 milyon dolar) para ödülünü paylaşacak.
Kitagawa, Nobel basın toplantısında “Bu ödülle onurlandırılmaktan derin bir mutluluk duyuyorum,” dedi ve ekledi:
“Hayalim, havayı yakalayıp içindeki bileşenleri —örneğin karbondioksit, oksijen veya suyu— ayırmak ve bunları yenilenebilir enerji olarak kullanarak faydalı maddelere dönüştürmek.”
MOF’ların umut vadeden bir kullanım alanı da çimento üretimi. Dünyadaki en kirletici sanayi süreçlerinden biri olan çimento sektörü, küresel karbondioksit emisyonlarının %7’sinden sorumlu. MOF’lar, halihazırda bazı çimento tesislerinde karbondioksit atmosfere salınmadan önce yakalamak amacıyla kullanılmaya başlandı.
Kimyagerler, keşiflerinden bu yana on binlerce farklı MOF sentezledi. Bunların bazılarının “insanlığın en büyük sorunlarını çözmeye katkı sağlayabileceğini” belirten Akademi, diğer kullanım alanları arasında zehirli PFAS (“sonsuz kimyasallar”) bileşiklerinin sudan ayrıştırılması ve çevredeki ilaç kalıntılarının parçalanması gibi geliştirmeler olduğunu açıkladı.
“Bilim, dünyadaki en büyük eşitleyici güçtür”
Bu üç profesörden biri olan Kitagawa, Japonya’daki Kyoto Üniversitesi profesörü. Richard Robson, Avustralya Melbourne Üniversitesi profesörü. Omar Yaghi ise ABD Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley profesörü.
Kitagawa Japon, Robson İngiltere doğumlu olup yirmili yaşlarının sonlarında Avustralya’ya taşındı; Yaghi ise Ürdünlü-Amerikalı. Yaghi, Ürdün’de Filistinli mülteci bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi; ailesi sığırlarını da barındırdıkları tek odalı bir evde yaşıyordu.
Nobel’in internet sitesinde yayımlanan bir röportajında ailesinin okuma yazmayı çok az bildiğini belirten Yaghi şöyle diyor: ‘’Bilim, dünyadaki en büyük eşitleyici güçtür.”
Alfred Nobel’in vasiyetiyle kurulan bu ödüller, 1901 yılından beri (savaş dönemlerindeki birkaç istisna dışında) bilim, edebiyat ve barış alanlarında veriliyor.
Nobel’in kendisi de bir kimyagerdi ve 19. yüzyılda dinamiti icat ederek elde ettiği servet bu ödüllerin temelini oluşturdu.
Kimya ödülü zaman zaman fizik, edebiyat veya barış ödüllerinin gölgesinde kalsa da, nükleer fisyon, DNA dizileme teknikleri ve mayalar üzerine yapılan çalışmalar gibi pek çok devrim niteliğindeki keşfi onurlandırdı.
Kaynak:
