Joel Mokyr, Philippe Aghion ve Peter Howitt, 2025 Nobel Ekonomi Ödülü’nü kazandı

Ekonominin kurallarını değiştiren üç isim, 2025 Nobel Ekonomi Ödülü’ne layık görüldü. Joel Mokyr, Philippe Aghion ve Peter Howitt, “yaratıcı yıkım yoluyla sürdürülebilir büyüme teorisi” ile inovasyonun ekonomik büyümeyi nasıl şekillendirdiğini ortaya koydu.

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi’nin açıkladığı karara göre ödülün yarısı, ABD’deki Northwestern Üniversitesi’nden Joel Mokyr’a verildi. Komite, Mokyr’i “teknolojik ilerleme yoluyla sürdürülebilir büyümenin ön koşullarını belirlediği” için ödüllendirdi.

Ödülün diğer yarısı ise Philippe Aghion (Collège de France, INSEAD ve Londra Ekonomi ve Siyaset Okulu) ve Peter Howitt’e (Brown Üniversitesi, ABD) “yaratıcı yıkım yoluyla sürdürülebilir büyüme teorisi” alanındaki katkılarından ötürü paylaştırıldı.

Yaratıcı yıkım: İlerlemenin kaçınılmaz gölgesi

“Yaratıcı yıkım” terimi, 1940’larda Avusturyalı ekonomist Joseph Schumpeter tarafından literatüre kazandırıldı. Temel fikri şöyle özetliyor: Ekonomik ilerleme, kaçınılmaz olarak mevcut düzeni sarsar.

Sanayi devrimiyle başlayan bu süreç, buharlı makinelerden internet ve yapay zekaya kadar her büyük yeniliğin, eski teknolojileri, toplumsal yapıları ve bazı meslekleri devre dışı bırakmasıyla kendini gösteriyor.

Teoriye göre bu sürekli değişim acı verici ama gerekli. Ekonomiler büyüdükçe ve değiştikçe, insanlar işlerini kaybedebilir, bazı meslekler yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalabilir ve politikacılar kaynakları daha üretken alanlara yönlendirmek, yeni teknolojilerin önünü açmak zorunda kalır.

Son iki yüzyılda, dünyada yaşanan kesintisiz ekonomik büyüme; gelirleri, verimliliği ve yaşam standartlarını sürekli yükseltti.

Joel Mokyr’in katkısı

Tarihçi ve ekonomist olan Joel Mokyr, bilgi, teori ve teknolojideki atılımların birbirini besleyerek sürdürülebilir bir ilerleme motoru yarattığını gösterdi.

Mokyr’e göre, büyümenin sürdürülebilir olabilmesi için toplumların “önerisel bilgi”yi — yani olayların nasıl işlediğine dair bilimsel ve teorik anlayışı — geliştirmesi ve koruması şart. Deneme-yanılma yöntemleriyle sınırlı kalan yenilikler ise çoğunlukla izole ve kalıcı olamıyor. Mokyr, değişime açık olmayı, yani mevcut güç yapılarını sorgulayan ve yeniliğe izin veren bir kültürü, büyümenin temel taşı olarak görüyor.

Aghion ve Howitt: Matematikle yaratıcılığı çözmek

Mokyr’in yaklaşımı tarihsel ve kavramsal düzeydeyken, Philippe Aghion ve Peter Howitt, 1992 tarihli dönüm noktası modelle yaratıcı yıkımı matematiksel bir çerçeveye oturttu.

Bu model, firmaların araştırma ve geliştirmeye yatırım yapma teşviklerini, piyasa rekabetini, patent korumasını ve yeniliğin zamanlamasını birbirine bağlıyor.

Bir firma başarılı bir şekilde yenilik yaptığında geçici bir tekel ve kâr elde ediyor. Ancak bu kâr, diğer firmaları da yenilik yapmaya teşvik ediyor ve orijinal yenilikçi yerinden edilebiliyor. İşte bu sürekli devinim, sürdürülebilir büyümenin ve kesintisiz ilerlemenin dinamik motorunu oluşturuyor.

Joel Mokyr, Philippe Aghion ve Peter Howitt’in çalışmaları, ekonomik büyümenin sadece rakamlardan ibaret olmadığını, aksine bilgi, yaratıcılık ve cesur yeniliklerle şekillendiğini gösteriyor. 

Yaratıcı yıkım, modern ekonominin hem korkutucu hem de vazgeçilmez gerçeği olarak karşımızda duruyor.

Ekonomi Ödülü: Nobel’in ayrıcalıklı kardeşi

1968’de İsveç Merkez Bankası (Sveriges Riksbank), 19. yüzyılın ünlü iş insanı ve kimyageri Alfred Nobel anısına, Nobel Ödülleri ile eşdeğer bir ekonomik bilimler ödülü kurdu. İlk kez 1969’da Ragnar Frisch ve Jan Tinbergen’e takdim edilen ödül, bugüne kadar 56 kez dağıtıldı ve 96 bilim insanı bu onura erişti.

Ancak Nobel eleştirmenleri, Ekonomi Ödülü’nün teknik olarak klasik Nobel Ödülü sayılmadığını vurguluyor. Yine de, 10 Aralık’ta, Nobel’in ölüm yıldönümünde düzenlenen törenlerde diğer Nobel ödülleriyle birlikte sunuluyor.