Dünya, ucuz ama kısa ömürlü ürünleri tüketme alışkanlığından bir türlü vazgeçemiyor. Küresel ekonomi her yıl yaklaşık 100 milyar ton kaynak kullanıyor; bu rakam, – 16 bin Giza Piramidi’nin ağırlığına eşdeğer. Bu kaynakların yüzde 75’i yenilenemeyen hammaddelerden oluşuyor. Yoğun madencilik, tarımsal genişleme ve atıklar; iklim değişikliğinden biyolojik çeşitlilik kaybına kadar pek çok çevresel tehdidi besliyor. Üstelik,
Dünya, ucuz ama kısa ömürlü ürünleri tüketme alışkanlığından bir türlü vazgeçemiyor. Küresel ekonomi her yıl yaklaşık 100 milyar ton kaynak kullanıyor; bu rakam, – 16 bin Giza Piramidi’nin ağırlığına eşdeğer. Bu kaynakların yüzde 75’i yenilenemeyen hammaddelerden oluşuyor. Yoğun madencilik, tarımsal genişleme ve atıklar; iklim değişikliğinden biyolojik çeşitlilik kaybına kadar pek çok çevresel tehdidi besliyor. Üstelik, kaynak çıkarımının 2060’a kadar yüzde 50 artması bekleniyor.
Uzmanlara göre,“azalt, yeniden kullan, geri dönüştür” ilkelerini temel alan döngüsel ekonomi yaklaşımı, bu krizleri önlemek ve daha dayanıklı bir ekonomik sistem yaratmak için en güçlü araçlardan biri.
Düngüsel ekonomiye yönelik küresel ilerlemeyi gösteren 9 temel bulgu şöyle sıralanıyor:
1. 2050’ye kadar kaynak tüketimi yarıya indirilmeli
Kişi başına ortalama 12,6 ton malzeme kullanılıyor; bu miktarın 2050’de 5 tonun altına inmesi gerekiyor. Kaynak tüketimi, sera gazı emisyonlarının yüzde 55’inden, su stresi ve biyoçeşitlilik kaybının %90’ından sorumlu. Özellikle “hızlı moda” ve gıda israfı, bireysel ayak izini büyütüyor.
2. Nüfusun dörtte biri kaynakların yarısından fazlasını tüketiyor
Lüksemburg’da bir kişi, Afganistan’dakinden 56 kat fazla kaynak kullanıyor. En çok kaynak tüketen ülkeler Çin, ABD, Hindistan, Brezilya, Japonya, Endonezya, Almanya, Rusya, Türkiye ve Kanada. Kişi başına tüketimde Kanada ve ABD önde.
3. AB lider ama hâlâ yolun başında
Avrupa Birliği, döngüsel ekonomi politikalarında öne çıkıyor. Ancak 2023’te AB’de üretilen ürünlerin yalnızca yüzde 12’si geri dönüştürülmüş malzemelerle yapıldı. Belçika, Estonya ve Hollanda en iyi performansı sergilerken, Bulgaristan ve Romanya gibi bazı ülkelerde bu oran %5’in altında kaldı.
4. Belediye atıklarının geri dönüşümü artıyor ama yeterli değil
OECD ülkelerinde belediye atıklarının yalnızca %35’i geri dönüştürülüyor. AB’nin 2030 hedefi olan yüzde60’a ulaşmak için geri dönüşüm oranlarının 10 kat hızlanması gerekiyor.
5. İnşaat ve araç atıklarında veri eksikliği var
Araç ve inşaat atıkları genelde yüksek oranda geri dönüştürülse de (AB’de yüzde 89), bu alanlarda küresel veri eksikliği devam ediyor. Tüm atıkları kapsayan bir izleme sisteminin eksikliği, ilerlemenin ölçülmesini zorlaştırıyor.
6. Kaynak verimliliği 2000’den beri durakladı
1970–2000 arasında ekonomik büyüme kaynak kullanımından kısmen bağımsız ilerlerken, 2000 sonrası büyüme neredeyse tamamen daha fazla hammaddeye dayandı. Teknolojik verimlilik artışına yatırım yapılmazsa, bu bağımlılık sürecek.
7. Ürünler beklenenden kısa ömürlü
Tüketiciler, ürünleri öngörülenden önce yeniliyor ya da atıyor. Örneğin, Avrupa’da televizyonlar ortalama 7 yıl kullanılıyor; oysa tasarım ömürleri 25 yıl. Akıllı telefonlar genellikle 5 yıl dayanması beklenirken ortalama 2 yılda değiştiriliyor.
8. 75 ülke tek kullanımlık ürünleri sınırlıyor
2018 itibarıyla 75 ülke, plastik poşet gibi tek kullanımlık ürünleri vergiler, yasaklar ya da ücretlerle sınırladı. Fransa, 2040’a kadar tek kullanımlık plastik ambalajı tamamen kaldırmayı hedefliyor.
9. 2.200’den fazla şirket döngüsel ekonomi performansını izliyor
2022’de dünya genelinde 2 bin 200’den fazla şirket, döngüsel ekonomiye katkılarını ölçen göstergeler kullanmaya başladı. AB’nin yeni raporlama standartları ve ISO’nun 2024’te yayınladığı döngüsel ekonomi standardı, kurumsal şeffaflığı artırıyor.
Sosyal ve çevresel riskler
Kaynak kullanımı yalnızca iklim krizini ve kirliliği değil, sosyal sorunları da derinleştiriyor. 2020’de tarım sektöründe 112 milyon çocuk işçi olduğu tahmin ediliyor. Madencilikte insan hakları ihlalleri ve sağlık riskleri sürüyor. Daha iyi kaynak yönetimi, bu sorunları önlemenin anahtarı.
Sonuç: Yaşam döngüsü düşüncesi şart
Döngüsel ekonomi yönünde bazı ilerlemeler olmasına rağmen mevcut adımlar yeterli değil.
Neler yapmalı?
· Bireyler: Tek kullanımlık şişelerden kaçınmalı, hızlı moda tüketimi azaltılmalı, yiyecek israfı önlenmeli.
· Şirketler: Ürünleri uzun ömürlü tasarlamalı, geri dönüşüme uygun hale getirmeli, döngüsel göstergeler izlenmeli.
· Hükümetler: Kaynak adaletini sağlayacak ve doğru üretimi teşvik edecek politikalar geliştirmeli.
Uzmanlar, dünyanın kaynak krizini aşması için çözümün temelini oluşturan azaltma, yeniden kullanım ve geri dönüşüm ilkelerinin, benimsenmesi gereken temel yol haritası olduğunu belirtiliyor.
Kaynak:
