İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü tarafından İstanbul’un 39 ilçesinde yürütülen Kültür Varlıkları Envanteri, her döneme ait kültürel katmanları temsil eden tescilli veya öneri varlıkların belgelenmesini amaçlayan bir proje. İstanbul, tür ve dönem çeşitliliği bakımından ülkemizin önde gelen kenti konumunda. Güncel durumda toplam sayıları 36.120’ye ulaşan tescilli kültür varlıkları, 189 tür altında sınıflandırılıyor.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü tarafından İstanbul’un 39 ilçesinde yürütülen Kültür Varlıkları Envanteri, her döneme ait kültürel katmanları temsil eden tescilli veya öneri varlıkların belgelenmesini amaçlayan bir proje.
İstanbul, tür ve dönem çeşitliliği bakımından ülkemizin önde gelen kenti konumunda. Güncel durumda toplam sayıları 36.120’ye ulaşan tescilli kültür varlıkları, 189 tür altında sınıflandırılıyor.
2015 yılından itibaren kentin tüm dönemlerine ait kültürel katmanlarını kapsayan Kültür Varlıkları Envanteri Projesi, mekânsal verilerle arşiv araştırmalarını birleştiren ve veri setini harita tabanlı bir yazılım aracılığıyla izleyen ilk ve tek proje.
Cumhuriyet Dönemi Mimari Mirasının Mevcut Durumu
Envanter veri tabanının sunduğu önemli bir sonuç, tescilli Cumhuriyet dönemi mimari eserlerinin (2.303 adet) toplam içindeki oranının yalnızca yüzde 6,4 olması. Cumhuriyet mirasının yüzde 65’ini apartman ve işyeri gibi sivil mimarlık örnekleri oluştururken, bunları yüzde 11 oranıyla korugan, siper ve tabya gibi savunma mirası öğeleri izliyor. Tescilli Cumhuriyet mirası kimliğiyle öne çıkan ilçeler arasında Şişli, Beyoğlu, Kadıköy ve Fatih bulunuyor.
Bununla birlikte, 20. yüzyıl (özellikle Cumhuriyet sonrası) yapılarından henüz tescilli olmayan ancak tescile değer nitelikte olduğu tespit edilen “öneri” yapıların, tüm tescil önerileri içindeki oranı yüzde 45. Tescilli yapıların oranının yüzde 6,4 iken önerilerin oranının yüzde 45 seviyesinde olması, belirli bir döneme ait kimlik değerinin günümüze kadar yeterince değerlendirilmediği, tescile değer görülmediği ve özgünlüğü ile bütünlüğünü zedeleyecek her türlü müdahaleye karşı korunmasız olduğu anlamına geliyor.
İBB Kültürel Miras Koruma Müdürülüğü’nün Çalışmaları
Eski Tercüman Gazetesi binası gibi tescil edilmeden yıkılan korunması gerekli yapılar nedeniyle, İBB Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü son yıllarda bu konudaki çalışmaları yoğunlaştırmak ve araştırmaları derinleştirmek üzere bir süreç başlatttı.
Farklı uzmanlık alanlarından arkadaşların katkılarıyla, 20. yüzyıla ve özellikle Cumhuriyet sonrasına ait tescilli olmayan yapılar için bir yaklaşım ve yöntem belirlendi.
Mimari nitelik, özgün tasarım, estetik, konfor, malzeme ve yapım tekniği, strüktürel çözümler, konum, doku bütünlüğü ve semt kimliğine katkısı gibi birçok gerekçeyle “tescile değer” olduğu belirlenen yapılar veya yapı grupları, ayrıntılı araştırma raporlarıyla birlikte ilgili Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurullarına sunuluyor.
Envanter çalışmalarına dahil edilen çağdaş sanat eserleri
Kamusal alanda bulunan ve sayıları 1.026’ya ulaşan çağdaş sanat eserleri de bu yaklaşım kapsamında envanter çalışmalarına dahil edildi. Bunlar, mimarlık, sanat ve tasarım arakesitinde öneri süreçlerine önemli bir dayanak oluşturuyor.
Konuyla ilgili bugüne kadar üretilen akademik araştırma, tez ve yayınlar ile ulaşılabilen her türlü bilgi ve belge değerlendirilerek öneri raporlarına ekleniyor.
2024 yılında gerçekleştirilen etkinlikler
2024 yılı içerisinde, konunun gündemde yer bulmasını sağlayan ve farklı çalışmaların yer alabileceği akademik tartışma ortamları sunan iki önemli etkinlik gerçekleştirildi: docomomo_tr komitesinin 23 Mayıs 2024 tarihli bilanço etkinliği ve TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi’nin 12 Haziran 2024 tarihli “İstanbul’da Kentsel Dönüşüm ve Yitirilen Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Mirası” sempozyumu.
Etkinliklerde, birimin bu dönem mirası hakkındaki tespitleri, çalışmaları, çabaları ve öneri süreçlerinden örnekler paylaşıldı. Koruma sorunları ve çözüm önerileri üzerine değerlendirmeler yapıldı.
Korunan eserler:
Çemberlitaş Palas: Mimar Seyfi Arıkan 1937-38
İBB Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü önerisi üzerine, Nisan 2023’te II. Grup kültür varlığı olarak tescil edildi.
Çelik Palas: Mimarları Hasan Adil Denktaş ve Apostolos N. Pislikas 1937
Öneri üzerine, Mart 2024’te II.Grup kültür varlığı olarak tescil edildi.
Halit Ziya Bey Apartmanı: Mimar Vedat Tek 1934
Öneri üzerine, Şubat 2024’te II.Grup kültür varlığı olarak tescil edildi.
Derya Apartmanı: 1952-55
Öneri üzerine, Mayıs 2024’te II.Grup kültür varlığı olarak tescil edildi.
