Özel gereksinimli bireyler salgın sürecini nasıl geçirdi?

YÖRET Vakfı’nın çarşamba günleri gerçekleştirdiği Online Merak Ediyordum Öğrendim Dizisi’nin 3 Haziran’daki yayınında, Uzman Çocuk Gelişimi ve Gelişim Psikoloğu Demet Gülaldı, “Özel Gereksinimli Bireyler ve Pandemi Sürecindeki Deneyimler” başlıklı bir konuşma gerçekleştirdi. Gülaldı, özel gereksinimli birey kavramını, onların pandemi sürecinde karşılaştıkları zorlukları ve normalleşme sürecinde nelere dikkat etmeleri gerektiğini paylaştı.

Özel gereksinimli bireyler için kullanılan tanım ve kavramların zaman için de değiştiğini belirten Uzman Çocuk Gelişimi ve Gelişim Psikoloğu Demet Gülaldı, “Şimdi kullandığımız tanımlamalar da değişecektir. Bu sebeple, kavram ve tanımlardan ziyade hak temelli hizmetler önemlidir. Bu hizmetler yerini bulduğu takdirde kavramlara çok da takılmamak gerekir. Engelliliğin mevzuattaki tanımına göre, ruhsal veya fiziksel herhangi bir sorundan dolayı toplumsal hayata katılımında birtakım sorunlar yaşanıyorsa bunu engellilik olarak tanımlıyoruz. ‘Engellilik’ dediğimizde engellenmişlik konusu da devreye giriyor. Eğer ki toplumsal yaşamda erişilebilirliği sağlarsak o zaman zaten engel ortadan kalkıyor ve ‘engelli’ dememizin bir anlamı kalmıyor. ‘Özel gereksinimli birey veya çocuk’ tanımlamasının daha uygun olduğunu düşünüyorum çünkü bu bireylerin toplumsal yaşama, eğitime ve sağlığa ulaşımında özel birtakım gereksinimleri var. Bunları karşıladığınızda zaten ortada kavramsallaştıracak veya tanımlayacak bir şey kalmıyor” sözleriyle kavram konusunu tartıştı.

“Rutinleri bozulduğunda çok ciddi psikolojik ve uyum sorunları yaşadılar”

Özel gereksinimli bireylerin pandemi sürecinde karşılaştıkları zorluklara değinen Gülaldı, “Özel gereksinimli bireyler riske daha açık. Salgın döneminde, yaşlılar ve çocuklar gibi korunmaları ve desteklenmeleri gereken bir gruptu. Bu grup açısından devletin aldığı ilk önlem 65 yaş üzerindekilerin, kronik hastalığı olanların ve engelli çalışanların idari izinli sayılmalarıyla işe gitmemeleri oldu. 18-35 yaş grubundaki bu özel gereksinimli bireyler, rutinleri bozulduğunda çok ciddi psikolojik ve uyum sorunları yaşadılar. Aileleriyle çatışmalar yaşandı. Bu da ev içerisinde biraz istismar ve ihmali getirdi belki de. Okula giden yaş grubu için eğitim bitti. Oysa eğitim ve rehabilitasyonun sürekliliği gelişme, gelişme olamıyorsa da gerilememe için çok önemlidir. Bu grup için de rutinlerin değişmesi yine aynı sorunları doğurdu. Okula gidemeyen ama rehabilitasyon merkezlerine giden daha küçük yaş grubununsa aldığı bütün destek hizmetleri kesintiye uğradı” ifadesinde bulundu.

“Her zaman sonradan akla gelen bir grup”

Eğitim sistemi hızlı bir şekilde dönüşmüş olsa da özel gereksinimli bireylerin ihmal edildiğini vurgulayan Gülaldı, “Özel gereksinimli bireyler senkronize bir biçimde dijital eğitim ortamına adapte edilemedi. Her zaman sonradan akla gelen bir grup, ihtiyaçları arkadan geliyor. Aileler ‘Biz ne olacağız?’ diye sorduğu zaman sistem devreye giriyor. Oysa hak temelli eğitim herkes için erişilebilir olmalı. Şunu da kabul etmek gerekir ki olağanüstü bir süreçten geçildi ve yine de hızlı bir şekilde ihtiyaçlar tespit edilerek devlet tarafından bir şeyler yapıldı” eleştirisinde bulundu.

“Çocuklar durumu yetişkinlerin gözüyle anlıyor”

Normalleşme sürecinde özel gereksinimli bireyler açısından nelere dikkat edilmesi gerektiğini de paylaşan Gülaldı, “Çocuklara maske takmaları, ellerini yıkamaları ve mesafelerini korumaları uygun bir dille anlatılmalı. Çocuklar durumu yetişkinlerin gözüyle anlıyor. O yüzden çocukların gelişim düzeylerine uygun bir şekilde, tedirginlik yaşamadan önlemlerimizi almamız gerektiğini belirterek açıklamalıyız. Ailelere evde bulunduğumuz dönemde çocuklara yeni rutinler ve alışkanlıklar oluşturmalarını tavsiye etmiştik. Ancak şimdi yine düzenimizin dışına çıkıyoruz. Bu geçişi de çocuklara uygun bir dille anlatmak gerekiyor fakat bu adaptasyon sürecinin daha kolay gerçekleşeceğini düşünüyorum çünkü çocukların bu konuyla ilgili yaşanmışlıkları var” dedi.